SUMMARY
On the History of Absolute Failure: Criticism of Religion in the Essays of Josef ŠafaríkThe article presents the thought of Czech dissident and essayist Josef Šafarík (1907–1992). A characteristic feature of Šafarík’s texts is deep criticism of culture. The sharpness of this criticism is directed against technocratic civilization, although it is not only a criticism of widely understood modernity. Šafarík sees the source of mankind’s existential crisis in religion, which legitimized technological progress and eventually led to the loss of the metaphysical aspect of humanity. Although this view is not isolated in (post)modern philosophy, Šafarík expressed it in a rather radical way: not so much to undermine the very foundations of European culture but to provoke in the reader a profound reinterpretation of established truths. In spite of the insightful criticism of religion, Šafarík’s texts are permeated by the metaphysical dimension, but the relation between human beings and transcendence is in this case reversed. According to Šafarík, the transcendental horizon is present only in the essence of man, not in the outer absolute, regardless of whether it is an absolute understood as an Idea, God, or Progress. The article presents analogies in the thought of Josef Šafarík, Jan Patocka and Jean-Francois Lyotard. O historii absolutnej kleski – krytyka religii w eseistycznej twórczosci Josefa ŠafaríkaArtykul przedstawia negatywna ocene religii wyrazona w eseistycznych tekstach czeskiego dysydenta i eseisty – Josefa Šafaríka (1907–1992). Charakterystyczna cecha tekstów Šafaríka jest gleboka krytyka kultury, która choc jest wycelowana przede wszystkim w technokratyczna cywilizacje, nie jest wylacznie ocena szeroko rozumianej nowoczesnosci. Josef Šafarík upatruje zródla egzystencjalnego kryzysu czlowieka w uksztaltowaniu kultury europejskiej poprzez religie, która legitymizujac postep techniczny, stala sie przyczyna utraty przez czlowieka zrozumienia dla tego, co metafizyczne. Wedlug J. Šafaríka to wlasnie religia wytworzyla dyktat finalizmu prowadzacego do dehumanizacji osoby ludzkiej. Choc poglad ten nie jest w (po)nowoczesnej filozofii odosobniony, u autora dziela Cestou k poslednímu zostaje wyrazony w prowokujacy sposób – nie tyle po to, by podwazyc same fundamenty kultury europejskiej, ile po to, by sklonic odbiorce do doglebnej reinterpretacji ustalonych prawd. Mimo surowej krytyki religii, jej kulturowej i spolecznej roli, w tekstach Šafaríka caly czas obecny jest wymiar metafizyczny. Autor dokonuje jednak przeorientowania ukladu czlowiek – metafizyka. Wedlug niego horyzont transcendentalny obecny jest jedynie w istocie czlowieka, nie w zewnetrznym absolucie, niezaleznie od tego, czy jest to absolut rozumiany jako Idea, Bóg czy Postep. W artykule ukazane sa paralele pomiedzy mysla Josefa Šafaríka oraz Jana Patocki i Jeana-Francois Lyotarda.